Lokale democratie in verandering?

Nieuwe initiatieven van burgerparticipatie veranderen de aard van de lokale democratie. Met ons onderzoeksproject willen we een beter zicht krijgen op hoe participatie echt werkt in lokale besturen. Wij, dat zijn 10 onderzoekers vanuit verschillende vakgroepen van de Universiteit Gent. Onze focus ligt op de volgende belangrijke vragen: Veranderen de rollen van politici, burgers, ambtenaren en middenveldorganisaties? Veranderen de relaties tussen deze actoren? Leidt meer burgerparticipatie tot meer vertrouwen in de kwaliteit van het lokaal beleid en bestuur?

Over het project

 

 

We horen vandaag steeds vaker dat onze democratie in een crisis verkeert: politieke partijen verliezen leden, steeds minder mensen gaan stemmen, het vertrouwen in de overheid daalt, en veel mensen verkeren in een staat van politieke apathie. Onderzoek bevestigt dit beeld, maar ander (en interessanter!) onderzoek wijst op het feit dat de democratie eerder verandert, dan verdwijnt. Een belangrijk element van die veranderende democratie is de omslag naar meer participatie: burgerpanels, burgerbudgetten, burgerkabinetten en dies meer schieten als paddenstoelen uit de grond. Vooral in en rond lokale besturen: onze steden en gemeenten. We zien met andere woorden een participatieve laag gelegd worden op wat we gemeenzaam de ‘representatieve democratie’ noemen. In een representatieve democratie zijn burgers niet veel meer dan kiezers en consumenten van dienstverlening: het zijn vooral verkozen politici en ambtenaren die beslissen over beleid en publieke dienstverlening, al dan niet met inbreng van het maatschappelijk middenveld dat in een land als het onze een rijke traditie kent. De onderstaande figuur illustreert ons punt over de omslag naar een ‘participatieve democratie’: burgers. beïnvloeden beleid, beslissen mee over beleid, en produceren mee publieke diensten. 

Dit leidt tot een meer gelaagde en hybride vorm van democratie. Er zijn veel voorbeelden van hoe nauwe samenwerking tussen overheid, middenveld en burgers kan leiden tot innovatieve oplossingen voor complexe problemen: denk aan het Oosterweel-verhaal in Antwerpen, denk aan de discussie over de eindtermen in het Vlaamse secundair onderwijs, denk aan het circulatieplan in Gent.


Er is al veel onderzoek gebeurd naar vormen en oorzaken van burgerparticipatie, vele praktijken zijn al goed gedocumenteerd. Waar we tot nu toe minder zicht op hebben, en waar dit onderzoeksproject een bijdrage wil aan leveren, zijn de effecten van een democratie die steeds meer op participatie is gebaseerd. We kunnen mogelijke effecten onderscheiden op verschillende niveaus, en vanuit verschillende perspectieven. Een politicus kijkt niet noodzakelijk met dezelfde bril naar een participatieproject, als een ambtenaar, een middenveldorganisatie, of een individuele burger. Bovendien kunnen we verwachten dat er geen eensgezindheid is tussen politici, tussen ambtenaren, tussen burgers: sommigen zijn wellicht meer fan dan anderen, om uiteenlopende redenen.


Het is deze complexiteit die rond de veranderende lokale democratie hangt, die we beter willen begrijpen. Ook en vooral om inzichten te genereren die beleidsmakers moeten helpen bij hun streven om via burgerparticipatie de lokale democratie te versterken. Om die ambitie te halen willen we enkele fundamentele onderzoeksvragen beantwoorden, door in de eerste plaats te gaan kijken naar de praktijk in Vlaamse lokale besturen:

 

  • Wat is de houding van politici, ambtenaren, burgers en middenveldorganisatie tegenover een lokale democratie die steeds meer op participatie gebaseerd is? Vinden zij dat wel een goed idee, en waarom (niet)?
  • Vinden zij beleidsbeslissingen die op participatieve wijze tot stand komen democratisch legitiem, en waarom (niet)?
  • Veranderen de rollen van, en de relaties tussen, al deze actoren in de lokale democratie? En op welke manier?

 

Door deze vragen te beantwoorden kunnen we voor de eerste maal een breed en omvattend inzicht krijgen in hoe de veranderende democratie echt werkt. En dat is niet enkel wetenschappelijk interessant, maar vooral ook noodzakelijke kennis om een belangrijke maatschappelijke uitdaging aan te pakken: het versterken van onze democratie.

Top